Lập di chúc bằng miệng có hợp lệ không? Những trường hợp được áp dụng
Lập di chúc là hành vi pháp lý thể hiện ý chí cuối cùng của một người đối với tài sản của mình sau khi qua đời. Di chúc có thể được lập bằng văn bản hoặc bằng lời nói (di chúc miệng). Tuy nhiên, không phải ai cũng hiểu rõ di chúc bằng miệng có hợp lệ không và trong những trường hợp nào thì pháp luật cho phép lập di chúc bằng miệng.
Bài viết sau đây, Văn Phòng Công Chứng Đại Việt sẽ giúp bạn hiểu rõ điều kiện để di chúc miệng hợp lệ và những tình huống cụ thể được phép áp dụng theo quy định pháp luật Việt Nam.
Xem thêm:
Ai có quyền lập di chúc? Điều kiện để di chúc có hiệu lực pháp lý
Lập di chúc có cần công chứng không? Khi nào bắt buộc?
1. Di chúc miệng là gì?
Theo Điều 629 Bộ luật Dân sự 2015, di chúc miệng là hình thức di chúc được lập trong trường hợp người lập di chúc bị cái chết đe dọa và không thể lập di chúc bằng văn bản. Người đó sẽ nói lời trăn trối trực tiếp với người làm chứng và thể hiện rõ mong muốn phân chia tài sản của mình.
Tuy nhiên, do tính chất đặc biệt và dễ bị lợi dụng, di chúc miệng chỉ có giá trị pháp lý nếu thỏa mãn đầy đủ các điều kiện nghiêm ngặt của pháp luật. Nếu không, bản di chúc có thể bị vô hiệu, dẫn đến việc thừa kế tài sản không đúng với mong muốn của người đã mất.
2. Di chúc miệng có hợp lệ không?
Có, nhưng chỉ hợp lệ trong những trường hợp nhất định, và phải đáp ứng đủ các điều kiện theo quy định của pháp luật.
Cụ thể, Điều 629 quy định:
“Trong trường hợp tính mạng của một người bị cái chết đe dọa mà không thể lập di chúc bằng văn bản thì người đó có thể lập di chúc miệng. Sau 03 tháng kể từ khi lập di chúc miệng, nếu người đó vẫn còn sống, minh mẫn, sáng suốt thì di chúc miệng mặc nhiên bị hủy bỏ.”
Như vậy, di chúc miệng chỉ được chấp nhận hợp lệ khi lập trong tình huống khẩn cấp, ví dụ:
– Người bị tai nạn nghiêm trọng, nguy kịch.
– Người mắc bệnh nan y đang hấp hối.
– Trong hoàn cảnh không có điều kiện lập di chúc bằng văn bản (thiên tai, chiến tranh, mất điện, không có giấy bút…).
3. Điều kiện để di chúc miệng có hiệu lực pháp lý
Để di chúc miệng có giá trị, cần phải đáp ứng đầy đủ các điều kiện dưới đây:
3.1. Người lập di chúc trong tình trạng tính mạng bị đe dọa
Người lập di chúc miệng phải ở trong hoàn cảnh khẩn cấp, mà nếu không lập di chúc ngay thì có thể qua đời bất cứ lúc nào. Pháp luật không cho phép người đang khỏe mạnh, minh mẫn, có thời gian chuẩn bị, nhưng vẫn chọn hình thức di chúc miệng vì “tiện lợi” hay “không thích viết”.
3.2. Có ít nhất hai người làm chứng
Theo quy định, phải có ít nhất 2 người làm chứng nghe rõ nội dung di chúc miệng và xác nhận lại bằng văn bản trong thời hạn pháp lý.
Hai người làm chứng phải là người có năng lực hành vi dân sự đầy đủ, không có quyền lợi hoặc liên quan trực tiếp đến phần tài sản được chia, và khách quan, trung thực.
3.3. Nội dung di chúc miệng phải được ghi lại bằng văn bản
Sau khi nghe người lập di chúc nói, người làm chứng phải ghi chép lại lời trăn trối bằng văn bản và ký tên.
Bản ghi chép này cần nêu rõ:
– Thời gian, địa điểm lập di chúc.
– Tình trạng người lập di chúc.
– Nội dung cụ thể được trăn trối.
– Thông tin cá nhân của người làm chứng.
3.4. Văn bản ghi lại phải được công chứng hoặc chứng thực trong vòng 5 ngày
Theo quy định, trong thời hạn 5 ngày làm việc kể từ ngày người lập di chúc miệng thể hiện ý chí cuối cùng, bản ghi chép lại lời trăn trối phải được công chứng hoặc chứng thực tại cơ quan có thẩm quyền (văn phòng công chứng hoặc UBND xã/phường).
Nếu quá thời hạn này mà không có văn bản được xác nhận, di chúc miệng sẽ không được công nhận.
4. Trường hợp nào di chúc miệng không còn hiệu lực?
Pháp luật quy định rất rõ: nếu sau 03 tháng kể từ ngày lập di chúc miệng, người lập vẫn còn sống, minh mẫn và có khả năng lập di chúc bằng văn bản, thì di chúc miệng sẽ mặc nhiên bị hủy bỏ.
Lúc này, nếu muốn phân chia tài sản theo ý chí cá nhân, người đó phải lập di chúc mới bằng văn bản.
Việc quy định thời hạn này nhằm đảm bảo di chúc miệng chỉ mang tính tạm thời trong tình huống đặc biệt, không thể thay thế cho các hình thức di chúc chính thức.
5. Rủi ro khi lập di chúc miệng
Mặc dù pháp luật công nhận di chúc miệng trong trường hợp đặc biệt, song hình thức này vẫn tiềm ẩn nhiều rủi ro như:
– Dễ bị nghi ngờ giả mạo do không có chữ ký người lập.
– Không có bằng chứng cụ thể, chỉ dựa vào lời kể của người làm chứng.
– Dễ phát sinh tranh chấp giữa các thành viên gia đình, nhất là khi nội dung di chúc đi ngược với mong đợi của người thừa kế.
– Khó chứng minh tình trạng người lập có minh mẫn hay không tại thời điểm trăn trối.
– Trường hợp người làm chứng không trung thực, có thể lợi dụng tình hình để chiếm đoạt tài sản.
Chính vì vậy, nếu có thể, người lập di chúc nên ưu tiên lập di chúc bằng văn bản, có công chứng hoặc chứng thực, để tránh rủi ro pháp lý và đảm bảo mong muốn được thực hiện trọn vẹn.
Di chúc miệng có thể hợp lệ, nhưng chỉ trong những trường hợp khẩn cấp, có ít nhất hai người làm chứng, và phải được ghi lại, chứng thực đúng thời hạn. Tuy nhiên, hình thức này tiềm ẩn nhiều rủi ro và dễ bị tranh chấp. Vì vậy, nếu có đủ điều kiện, bạn nên lựa chọn hình thức lập di chúc bằng văn bản và thực hiện tại các văn phòng công chứng để đảm bảo tính hợp pháp và minh bạch.